معناى روزه
1. «روزه» در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهاى دیگرى که به تفصیل گفته خواهد شد خوددارى کند.
انواع روزه
2. روزه از یک نظر بر چهار نوع است:
ـ روزه‌ى واجب، مثل روزه‌ى ماه مبارک رمضان.
ـ روزه‌ى مستحب، مثل روزه‌ى ماه رجب و شعبان.
ـ روزه‌ى مکروه، مثل روزه‌ى روز عاشورا.
ـ روزه‌ى حرام، مثل روزه‌ى عید فطر (اول ماه شوال) و قربان (دهم ماه ذى‌الحجه).
روزه‌هاى واجب
ـ روزه‌ى ماه مبارک رمضان.
ـ روزه‌ى قضا.
ـ روزه‌ى کفاره.
ـ روزه‌ى قضاى پدر و مادر.
ـ روزه‌ى مستحبى که به واسطه‌ى نذر و عهد و قسم واجب شده است.
ـ روزه‌ى روز سوم از ایام اعتکاف.
ـ روزه‌ى بدل از قربانى در حج تمتع*.
* اگر حاجی در حج، قدرت بر قربانی نداشته و نتواند قرض کند باید به‌جای آن ده روز روزه بگیرد که سه روز آن را در سفر حج و هفت روز آن را در وطنش می‌گیرد.
روزه روز عاشورا
4. آیا روزه گرفتن در روز عاشورا جایز است؟
ج) کراهت دارد.
روزه سکوت
5. شنیده‌ام که گرفتن روزه سکوت حرام است، ولى بعضى مى‌گویند در صورت نذر حلال است. آیا چنین گفته‌اى صحیح است؟
ج) حرام است.
روزه زن و فرزند
6. در اقسام روزه‌هاى حرام مى‌فرمایند: روزه زوجه اگر مزاحم حق زوج باشد، و روزه‌ى فرزند اگر موجب اذیت و رنج پدر و مادر گردد؛ حال سؤال این است که این روزه فقط شامل روزه‌ى مستحبى است یا شامل روزه‌ى واجب موسّع هم می‌شود؟
ج) شامل روزه‌ى واجب نمى‌شود.
روزه زن و فرزند
6. در اقسام روزه‌هاى حرام مى‌فرمایند: روزه زوجه اگر مزاحم حق زوج باشد، و روزه‌ى فرزند اگر موجب اذیت و رنج پدر و مادر گردد؛ حال سؤال این است که این روزه فقط شامل روزه‌ى مستحبى است یا شامل روزه‌ى واجب موسّع هم می‌شود؟
ج) شامل روزه‌ى واجب نمى‌شود.
شرایط وجوب روز
7. روزه بر افرادى واجب است که واجد شرایط زیر باشند:
ـ بلوغ.
ـ عقل.
ـ قدرت.
ـ بى‌هوش نبودن.
ـ مسافر نبودن.
ـ حایض و نفسا نبودن.
ـ ضررى نبودن روزه.
ـ حَرَجى نبودن روزه.
مشقت در گرفتن روزه
کیفیت نیّت روزه
48. روزه مانند همه‌ى عبادت‌هاى دیگر باید با نیّت همراه باشد، بدین معنى که خوددارى انسان از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهاى باطل کننده‌ى روزه، به‌خاطر دستور خداوند باشد و همین که چنین عزمى در او باشد کافى است و لازم نیست آن را بر زبان بیاورد.
نیّت هر روز یا براى کل ماه
49. در ماه رمضان باید براى هر روز نیّت کرد، یا اینکه یک نیّت در اول ماه کافى است؟
ج) اگر شب اول ماه رمضان نیّت کند که یک ماه را روزه بگیرد، کافى است؛ ولى بهتر (احتیاط مستحب) است در هر شب ماه رمضان، براى روزه فرداى آن نیز، نیّت کند.
وجوب روزه به صرف نیّت
50. مادرم نیّت کرد که کل ماه را روزه بگیرد ولى بعد از هفت روز مریض شد، حالا وظیفه‌اش چیست؟
ج) صِرف نیّت، چیزى به عهده‌اش نمى‌‌آورد بنابراین در فرض مذکور روزه بر او واجب نیست.
کافى بودن نیّت ارتکازى در روزه
51. شخصى شب نیّت روزه کرده و با همین نیّت تا بعد از اذان صبح خوابیده، وقتى بیدار شده حواسش نبوده و پس از نوشیدن آب یادش آمده بود که شب نیّت روزه کرده است، آیا در این صورت روزه‌اش صحیح است؟
ج) انجام سهوى مُفطِر ضررى به صحت روزه نمى‌‌زند و اگر نیّت قبلى ـ هرچند به‌صورت ارتکازى ـ موجود باشد، کفایت مى‌‌کند.
زمان نیّت روزه
زمان نیّت روزه‌هاى واجب
52. زمان نیّت روزه‌هاى واجب به‌طور عادى چه زمانى است؟
ج) نیّت براى روزه ماه رمضان و نذر معیّن، از اول شب تا اذان صبح و براى روزه غیر معیّن (مانند روزه قضا و نذر مطلق)، از اول شب تا ظهر روز بعد است.
زمان نیّت روزه‌ى مستحبّى
53. روزه‌ى مستحبّى را در هر وقت از روز که به فکر روزه بیفتد مى‌‌تواند نیّت کند و روزه‌ى او صحیح است، مشروط بر اینکه تا آن لحظه کارى که موجب باطل شدن روزه است از او سر نزده باشد.
تأخیر در نیّت روزه
54. از آن‌جا که شروع روزه از اول فجر است، نیّت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد، و بهتر آن است که پیش از فرا رسیدن فجر، نیّت روزه کند.
55. کسى که در ماه رمضان، هنگام فرا رسیدن اذان صبح، عمداً نیّت روزه نمى‌‌کند، اگر در اثناى روز نیّت روزه کند، روزه‌اش باطل است و در عین حال باید تا غروب آن روز از همه‌ى چیزهاى باطل کننده‌ى روزه اجتناب کند و بعد از ماه رمضان هم قضاى آن روز را به‌جا آورد.
56. کسى که در ماه رمضان از روى فراموشى یا بى‌اطلاعى، نیّت روزه نکرده و در اثناى روز ملتفت شود، در صورتى که کارى که روزه را باطل مى‌‌کند انجام داده باشد، روزه‌ى آن روز باطل است ولى تا غروب از کارهاى باطل‌کننده‌ى روزه خوددارى کند اما چنانچه تا هنگامى که ملتفت روزه مى‌‌شود، کارى که روزه را باطل مى‌‌کند انجام نداده باشد اگر بعد از ظهر است روزه باطل است، و اگر پیش از ظهر است، بنابر احتیاط واجب باید نیّت روزه کند و روزه بگیرد و بعداً نیز روزه‌ى آن روز را قضا کند.
57. اگر براى روزه‌ى واجب غیر ماه رمضان مانند روزه‌ى کفّاره یا قضا تا نزدیک ظهر نیّت نکند، چنانچه تا آن وقت کارى که روزه را باطل مى‌‌کند انجام نداده باشد، مى‌‌تواند نیّت کند و روزه‌ى او صحیح است.
58. اگر شخصى نیّت روزه استیجارى را عمداً یا سهواً تا قبل از اذان ظهر به تأخیر بیندازد، آیا روزه آن روز ـ بدون آن که مبطلى را انجام داده باشد ـ صحیح است؟
ج) در موارد استیجار باید مورد اجاره طبق اجاره و نیز آنچه متعارف بین مؤمنین است انجام بگیرد؛ در غیر این صورت صحیح نبوده و مستأجر مستحقّ مال‌الاجاره نیست.
نیّت روزه مستحبى
نیّت روزه مستحبى با داشتن روزه قضا
59. کسى که روزه‌ى قضاى ماه رمضان بر او واجب است، نمى‌‌تواند روزه‌ى مستحبى بگیرد و چنانچه فراموش کند و روزه‌ى مستحبى بگیرد در صورتى که در اثناى روز یادش بیاید روزه مستحبى او باطل مى‌‌شود حال اگر پیش از ظهر باشد مى‌‌تواند نیّت روزه‌ى قضاى ماه رمضان کند و روزه‌اش درست است.
60. شخصى که روزه واجب بر عهده‌اش است و قصد دارد که آن را بگیرد، ولى بر اثر پیشامدى نتواند روزه بگیرد مثلاً بعد از طلوع خورشید آماده مسافرت شد و به سفر رفت و بعد از ظهر برگشت و در بین راه هم مرتکب هیچ‌یک از مفطرات نشد، ولى وقت نیّت روزه واجب از وى فوت شد، و آن روز هم از روزهایى است که روزه در آن مستحبّ است، آیا مى‌‌تواند نیّت روزه مستحبّى کند یا خیر؟
ج) اگر قضاى روزه ماه رمضان بر ذمّهاش باشد، نیّت روزه مستحبّى حتى بعد از فوت وقت نیّت روزه واجب، از وى صحیح نیست.
نیّت روزه مستحبى به‌جاى روزه قضا
61. کسى که نمىداند چه مقدار روزه قضا دارد و با فرض داشتن روزه قضا روزه مستحبّى بگیرد، اگر معتقد باشد که روزه قضا ندارد، آیا به عنوان روزه قضا محسوب مى‌‌شود؟
ج) روزههایى را که به نیّت استحباب گرفته به جاى روزه قضایى که بر عهده‌اش هست، محسوب نمى‌شود.
62. آیا پسر ارشدى که پدرش فوت نموده و روزه‌ى قضا داشته، مى‌‌تواند روزه‌ى مستحبّى بگیرد؟
ج) مانع ندارد.
اضافه کردن نیّت‌هاى دیگر به روزه مستحبى
63. به‌خاطر رسیدن به ثواب نیّت روزه کردم و همان وقت تصمیم گرفتم که چند کیلو از وزنم را کم کنم و این باعث شد که رغبت بیشترى به گرفتن روزه پیدا کنم، آیا نیّت من صحیح و خالص براى خدا بوده یا خیر؟
ج) اگر تصمیم بعدى قصد و نیّت تبعى بوده و انگیزه و غرض اصلى روزه بوده، اشکالى ندارد و الا باطل است. همچنین اگر هر کدام از آنها انگیزه به صورت ترکیبى بوده هم روزه باطل است.
مسائل متفرقه نیّت
خواب ماندن سحر
64. اگر اول شب نیّت کرد که فردا روزه بگیرد و پس از آن به خواب رفت و تا بعد از اذان صبح بیدار نشد یا سرگرم کارى بود و از فرا رسیدن صبح غافل بود، و پس از آن توجه یافت، روزه‌ى او صحیح است.
65. شب، قصد گرفتن روزه داشتم، اما سحر بیدار نشدم، نزدیک آفتاب از خواب بیدار شدم، آیا روزهام صحیح است؟
ج) روزه صحیح است.
نیّت روزه‌هاى مختلف با هم
66. اگر روزه واجب نذرى و روزه قضاى ماه مبارک رمضان به گردنم باشد و مصادف شود با روز میلاد پیامبر اکرم(ص)، آیا براى صحّت روزه، معین کردن نیّت لازم است؟
ج) اگر روزه‌هاى متعدّدى از قضا و کفاره و نذر و مانند آن بر عهده‌تان باشد، واجب است که در نیّت روزه‌اى را که مى‌‌خواهید بگیرید تعیین کنید؛ و روزه مستحبى هم براى کسى که روزه قضاى ماه مبارک رمضان بر عهده‌اش مى‌‌باشد، صحیح نیست.
خوب شدن مریض در اثناى روز ماه رمضان
67. نیّت روزه مریضى که در اثناى روز ماه رمضان خوب شود چگونه است؟
ج) اگر مریض در اثناى روز ماه رمضان خوب شود، واجب نیست که نیّت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد. ولى اگر پیش از ظهر باشد و کارى که روزه را باطل مى‌‌کند از او سر نزده باشد احتیاط مستحب آن است که نیّت روزه کند و روزه بگیرد و پس از ماه رمضان باید آن روز را قضا کند.
نیّت در یوم الشک
68. روزى که انسان شک دارد که آخر شعبان است یا اول ماه رمضان به چه نیّت روزه بگیرد؟
ج) روزى که انسان شک دارد که آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (یوم الشک) واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمى‌‌تواند نیّت روزه‌ى رمضان کند، بلکه مى‌‌تواند قصد روزه‌ى مستحبى آخر شعبان یا روزه‌ى قضا یا مانند آن کند و اگر بعداً معلوم شود که رمضان بوده از رمضان حساب مى‌‌شود و قضاى آن روز لازم نیست، و اگر در اثناى روز بفهمد که ماه رمضان است باید از همان لحظه نیّت روزه‌ى رمضان کند.
روزه ما فى‌الذمّه
69. کسى که نمىداند قضاى روزه دارد، آیا مى‌‌تواند روزه ما فى‌الذمّه بگیرد؟ یعنى نیّت کند اگر روزه قضا داشته باشد، آن را به‌جا آورد؛ وگرنه به عنوان روزه مستحبّى حساب شود؟
ج) آرى، با این نیّت مى‌‌تواند روزه بگیرد.
70. تقریباً یک ماه روزه گرفتهام به این نیّت که اگر روزه‌اى بر عهدهام باشد قضاى آن محسوب شود و اگر روزه‌اى بر عهدهام نیست به قصد قربت مطلق باشد، آیا این یک ماه روزه به حساب روزه‌هاى قضایى که بر ذمّه دارم، محسوب مى‌‌شود؟
ج) اگر به نیّت آنچه که در زمان روزه گرفتن شرعاً مأمور به آن بودهاید، اعم از روزه قضا یا مستحبّى، روزه گرفتهاید و روزه قضا هم برعهده شما باشد، به عنوان روزه قضا محسوب مى‌‌شود.
تغییر نیّت روزه استیجارى بعد از انجام آن
71. در روزه استیجارى، اگر موجر از پرداخت مبلغ قرارداد استنکاف ورزد، آیا مستأجر مى‌‌تواند روزه و یا نماز را حواله شخص دیگرى نماید؛ یعنى نیّت کند که آنچه به‌جا آورده قضاى شخص دیگرى باشد؟ و اساساً نیّت روزه که مثلاً این روزه به نیّت چه کسى باشد، آیا باید در ابتدا معیّن گردد یا مى‌‌توان پس از اتمام نماز و روزه، شخص مورد نظر را معین نمود؟
ج) باید نیّت از اول معیّن باشد و پس از انجام عمل به نیّت یک فرد، قابل احاله به دیگرى نیست و در فرض سؤال، ذمّه منوب‌عنه در صورت اشتغال برئ شده است. و موجر باید دین خود را بپردازد.
استمرار در نیّت
برگشتن از نیّت روزه در اثناى روز
72. من در روز ماه رمضان به علّت اغواى شیطان تصمیم گرفتم روزهام را باطل کنم لکن قبل از اینکه عملى که روزه را باطل مى‌‌کند انجام دهم، از تصمیم خود منصرف شدم حکم روزهام چیست؟ و اگر این امر در روزه غیر ماه رمضان پیش آید چه حکمى دارد؟
ج) در روزه ماه رمضان اگر در اثناى روز از نیّت روزه گرفتن بر گردد به‌طورى که قصد ادامه روزه نداشته باشد، روزه‌اش باطل مى‌‌شود و قصد دوباره او براى ادامه روزه فایده ندارد، البته تا اذان مغرب باید از کارى که روزه را باطل مى‌‌کند خوددارى کند. امّا اگر دچار تردید شود به این معنى که هنوز تصمیم نگرفته است روزه را باطل کند، یا تصمیم بگیرد کارى را که موجب باطل شدن روزه است صورت دهد و هنوز آن را انجام نداده در این دو صورت صحّت روزه او محل اشکال است و احتیاط واجب آن است که روزه را تمام کند و بعداً هم آن را قضا نماید. هر روزه واجب معیّن دیگر ـ مانند نذر معیّن و امثال آن ـ نیز داراى همین حکم است.
73. در اثناى روزه مستحبى یا واجب غیر معیّن تصمیم گرفتم روزهام را باطل کنم لکن قبل از اینکه عملى که روزه را باطل مى‌‌کند انجام دهم، از تصمیم خود منصرف شدم حکم روزهام چیست؟
ج) در روزه‌هاى مستحب و نیز روزه‌هاى واجب غیر معین که وجوب آن مخصوص به روز معینى نیست اگر تصمیم بر قطع روزه بگیرد ولى کارى که روزه را باطل مى‌‌کند از او سر نزند و بعداً دوباره تا پیش از ظهر ـ و در مستحب تا غروب ـ نیّت روزه کند، روزه او صحیح است.
