پاسخ چندان ساده و آسان نیست. چون منابعی که به طور متقن در این باره سخن گفته باشند وجود ندارد و به قدری ابهامات و اختلافات در آن هست که پرداختن به آنها می تواند موضوع کتابی باشد.
پاسخ در چند نکته خواهد آمد:
نکته اوّل: خلقت آدم و مدّت حضور او در بهشت پیش از هبوط
یهودیت، مسیحیت و اسلام گفتهاند که خداوند آدم را از خاک آفرید و او را در بهشت مسکن داد و از درخت ممنوعه بازداشت. اما آدم خطا کرد و به این سبب از بهشت رانده شد. در تفصیل این مطلب اختلاف بسیار وجود دارد، این که آدم چگونه و از چه چیزی خلق شد؟ درخت ممنوعه چه بود؟ بهشتی که آدم در آن سکنی داشت، بهشت ابدی است یا باغی از زمین و...؟
درباره مدت حضور آدم (ع) در بهشت نیز اختلاف دیده میشود. از ظاهر داستان بر می آید مدت زیادی طول کشیده است (آفرینش، تعلیم اسما، خَلق حوا، خوردن از درخت ممنوع و...)، چون تمامی این کارها عقلاً مدت متعارفی وقت می گیرد، در حالی که منابع دینی به گونه دیگری سخن گفتهاند.
در منابع یهود آمده است: آدم و حوا تنها به قدر دوازده ساعت در بهشت بودند.(1)
اما در برخی منابع اسلامی آمده است:
آن دو به قدر هفت ساعت در بهشت بودند.(2)
در روایات دیگر این زمان را سه و پنج ساعت ذکر کردهاند.(3)
نکته دوم: آیا قبل از آدم انسان هایی بودهاند؟
باستان شناسان امروزه از فسیلها و اجساد آدمیانی سخن می گویند که قدمت آنها به چند میلیون سال می رسد. آیا این انسانها از اولاد حضرت آدمند و پس از هبوط او به دنیا آمدهاند؟ در این صورت، قدمت آدم ابوالبشر باید میلیونها سال باشد. از طرفی ما در داستانهای مربوط به آدم(ع) و اولادش، آنها را آگاه به امور کشاورزی و دامداری و خط و کتاب و زبان می یابیم. آنها به شکار می پرداخته، از آتش استفاده می کردهاند در حالی که تاریخ باستانی بشر، عصر پیدایش آتش، عصر رویکرد انسان به اجتماعی زیستن و ساختن خانه و شهر و اموری چون فلاحت و دامداری و ساختن ظروف و... را متعلق به دوران ابتدای تاریخ بشر نمیداند. در این صورت داستان حضرت آدم دچار اشکالاتی است یا این که حضرت آدم، نخستین انسان از انسانهای کنونی است که وجود دارند، نه مطلق نخستین انسان. روایات در این باره هم فراوان است و هم مختلف، از جمله ابوحمزه ثمالی می گوید: امام سجاد(ع) به من فرمود: "تو گمانداری که خداوند آفریدهای را پیش از شما نیافریده؟ به خدا سوگند! خداوند هزار آدم و هزار هزار عالم آفریده که تو در آخرین آن عوالمی".(4)
مضمون همین روایت را امام صادق(ع) و امام علی(ع) نیز دارند.
نتیجه آن که دگر تاریخ زندگی آدم(ع) با حسابهای تاریخی که در قسمتهای بعدی خواهیم آورد، با قدمت بشر در زمین تناسبی ندارد، جای تعجب نیست و علت همان است که ذکر شد.
نکته سوم: تاریخ زندگانی آدم و پیامبران اولوالعزم(علیهم السلام)
در منابع و متون دینیِ هر سه دین بزرگ دنیا، به این تواریخ بر می خوریم که اگر چه با هم اختلاف دارند، ولی این اختلاف در هر مورد بین ده تا پنجاه سال است که در کلّ عدد بزرگی نیست.
در تواریخ و روایات اسلامی این مطلب مورد سؤال بوده و پاسخ آنها نیز در این منابع آمده است.
از زمان آدم تا نوح(ع) هزار سال، از زمان نوح تا ابراهیم(ع) هزار سال و از ابراهیم تا موسی(ع) هم هزار سال، جمعاً سه هزار سال گذشته است.(5) میان حضرت موسی و حضرت عیسی(ع) 1900 سال و میان حضرت عیسی و پیامبر اکرم(ص) 569 سال فاصله است.(6) با جمع این دو روایت و احتساب این که اکنون 1425 قمری است و پیامبر در زمان هجرت از مکه به مدینه 52 سال داشتهاند، (3000+1900+569+52+1425=6946). در حدود هفت هزار سال از خلقت آدم ابوالبشر می گذرد.
کوتاه سخن: اگر قائل شدیم قبل از حضرت آدم انسان هایی بودند و آنان عصر حجر و قبل از آن را پشت سر گذاشتهاند و حضرت آدم(ع) در دوره کشاورزی بود، طبق کتابهای تاریخ موجود.
از زمان حضرت آدم(ع) تا کنون حدود 7000 سال می گذرد امّا اگر جز این قایل شدیم، فاصله تا حضرت آدم به مراتب بیش از این است، که برخی تا یک میلیون سال و بیشتر گفتهاند.(7)
پی نوشتها:
1. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 1، ص 174.
2. خصال صدوق، ج 2، ص 33؛ بحارالانوار، ج 11، ص 142، ح 10.
3. سعد السعود، سید بن طاووس، ص 72.
4. بحارالأنوار، ج 25، ص 25، ح 45.
5. طبقات ابن سعد، ج 1، ص 53.
6. همان.
7. تاریخ تمدن، ویل دورانت، ج 1، ص 137 به بعد.
۰۵
مرداد
